Απόβλητα από τον Αγροτικό Τομέα

Τι είναι τα αγροτικά απόβλητα

Οι τύποι και οι ποσότητες των αγροτικών αποβλήτων μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την αγροτική μονάδα, με τη μορφή της παραγωγής και τα τελικά προϊόντα. Τα αγροτικά απόβλητα μπορεί να περιλαμβάνουν:

• οργανικά απόβλητα,
• απορριπτόμενα δοχεία παρασιτοκτόνων,
• πλαστικά υλικά για ενσίρωση (μέθοδος διατήρησης χλωρών ζωοτροφών),
• υλικά για την κατασκευή θερμοκηπίων,
• τσάντες,
• διάφορες συσκευασίες,
• λάστιχα,
• μπαταρίες,
• παλιά μηχανήματα,
• λάδια,
• παλιούς σιδερένιους, πλαστικούς ή ξύλινους φράχτες,
• απόβλητα από οικοδομικές εργασίες και κατεδαφίσεις κ.α.

Άλλα κοινά απόβλητα περιλαμβάνουν αχρησιμοποίητες ποσότητες παρασιτοκτόνων, κτηνιατρικά φάρμακα και πλαστικά που προορίζονται για κηπουρικές εφαρμογές. Τα απόβλητα αυτά περιλαμβάνουν τόσο οργανικά απόβλητα, όπως κοπριά από την κτηνοτροφία και άλλα ζωικά απόβλητα, όσο και μη-βιολογικά απόβλητα, τα οποία χρησιμοποιούνται σε όλες τις αγροτικές δραστηριότητες.

Νομοθεσία

Η νομοθεσία, που διέπει όλες τις άλλες μορφές αποβλήτων και βασίζεται στην Ευρωπαϊκή Οδηγία για τα Απόβλητα και την Ευρωπαϊκή Οδηγία για την Υγειονομική Ταφή, επιβάλλει ρυθμίσεις και για τον αγροτικό τομέα. Ωστόσο, οι νομοθετικές αυτές ρυθμίσεις δεν επαρκούν ώστε να προβλεφθεί η ανάπτυξη βιώσιμων πρακτικών διαχείρισης αποβλήτων, στο συγκεκριμένο τομέα, ο οποίος χαρακτηρίζεται από πολλές ιδιαιτερότητες, όπως είναι η εξάρτηση από τις καιρικές συνθήκες και συχνά απρόβλεπτα φαινόμενα καθώς και η ελλιπής ενημέρωση από την πολιτεία σχετικά με νομοθετικές ρυθμίσεις και εξελίξεις σε ότι αφορά τις αγροτικές πρακτικές. Κάποια Κράτη Μέλη της ΕΕ, όπως είναι για παράδειγμα το Η.Β., η Ελβετία και η Σουηδία, έχουν αναπτύξει τις δικές τους εθνικές στρατηγικές για τη διαχείριση αγροτικών αποβλήτων. Οι χώρες αυτές έχουν προσδιορίσει τις πηγές των αγροτικών αποβλήτων και έχουν διερευνήσει ή και εφαρμόσει τις επιλογές που υπάρχουν για τη βιώσιμη διαχείρισή τους.

Επιπλέον, ειδική Οδηγία ισχύει σε ευρωπαϊκό επίπεδο σχετικά με τη χρήση λυματολάσπης στη γεωργία (Οδηγία 86/278/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 12ης Ιουνίου 1986 σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος και ιδίως του εδάφους κατά τη χρησιμοποίηση της λυματολάσπης στη γεωργία). Η Οδηγία αυτή έχει ως στόχο τη δημιουργία προϋποθέσεων και κριτηρίων για τη χρήση της λυματολάσπης στη γεωργία, ώστε να αποφεύγονται επιβλαβείς επιπτώσεις στο έδαφος, τη βλάστηση, τα ζώα και τον άνθρωπο, ενθαρρύνοντας παράλληλα την ορθή της χρησιμοποίηση. Η λυματολάσπη, ιδίως όταν προέρχεται από σταθμούς καθαρισμού μικρής δυναμικότητας, που επεξεργάζονται κυρίως οικιακά λύματα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως λίπασμα για τα φυτά, δεδομένου ότι δεν περιέχει βαρέα μέταλλα και άλλα τοξικά συστατικά σε επικίνδυνες ποσότητες. Όταν όμως οι ποσότητες βαρέων μετάλλων είναι άνω των επιτρεπόμενων ορίων και έχει διαπιστωθεί η περιεκτικότητα σε τοξικές ουσίες, τότε θα πρέπει να υπάρξει προ-επεξεργασία, σύμφωνα με τη νομοθεσία.

Σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες για τα απόβλητα, στις οποίες περιλαμβάνονται και τα αγροτικά απόβλητα, μπορούμε να κάνουμε τις εξής παρατηρήσεις:

• Η Οδηγία Πλαίσιο για τα Απόβλητα δεν αφορά οργανικά απόβλητα, όπως είναι η κοπριά, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς περιορισμούς ως λίπασμα, και άλλα μη επικίνδυνα οργανικά απόβλητα (π.χ. κομπόστ) με όφελος για τις αγροτικές καλλιέργειες. Επιπλέον η σωστή χρήση των αποβλήτων αυτών συμβάλλει στην φιλική προς το περιβάλλον χρήση φυσικών πόρων, οι οποίοι αντί να επιβαρύνουν τα συστήματα επεξεργασίας επιστρέφουν στη φύση ως λιπάσματα και συμβάλλουν στην εξοικονόμηση πρώτων υλών και ενέργειας.
• Θα πρέπει να υπάρχουν ελεγκτικοί μηχανισμοί για την εξασφάλιση της ορθής χρήσης, τόσο για τη δημόσια υγεία, όσο και για το περιβάλλον, οργανικών αποβλήτων από τη γεωργία, αλλά και σε ότι αφορά τη χρήση της λυματολάσπης.
• Θα πρέπει να δημιουργηθούν κίνητρα για την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση αγροτικών αποβλήτων.
• Σχετικά με τα υλικά συσκευασίας και με τα επικίνδυνα απόβλητα που χρησιμοποιούνται στον αγροτικό τομέα, οι ίδιες ρυθμίσεις ισχύουν, παρόμοια με όλους τους υπόλοιπους τομείς παραγωγής και κατανάλωσης προϊόντων. Δηλαδή, οι συσκευασίες θα πρέπει να συλλέγονται από τα εγκεκριμένα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης και να ανακυκλώνονται, ενώ τα επικίνδυνα απόβλητα θα πρέπει να συλλέγονται από τους αδειοδοτημένους φορείς συλλογής επικίνδυνων αποβλήτων.
• Οι αγρότες θα πρέπει να ενημερωθούν εκτενώς σχετικά με τη βιώσιμη διαχείριση αγροτικών αποβλήτων, ώστε να προστατεύσουν το περιβάλλον, τη δημόσια υγεία αλλά και τη δική τους.

Κοπριά και λυματολάσπη

Η κοπριά και η λυματολάσπη μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μία φάρμα ή καλλιέργεια δεδομένου ότι χρησιμοποιούνται με σκοπό την ενίσχυση της παραγωγής αγροτικών προϊόντων. Αν ένας αγρότης έχει περισσότερη κοπριά από όση χρειάζεται, τότε το υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί από άλλο αγρότη. Σε περίπτωση που τα ζωικά απόβλητα, όπως είναι η κοπριά, δε μπορούν να αξιοποιηθούν από τον αγροτικό τομέα, τότε αυτά χαρακτηρίζονται ως απόβλητα και θα πρέπει να μεταφερθούν σε αδειοδοτημένο χώρο διάθεσης ή επεξεργασίας αποβλήτων.

Καύση αγροτικών αποβλήτων

Σύμφωνα με Οδηγία της ΕΕ, η καύση γεωργικών υπολειμμάτων απαγορεύεται με κάποιες εξαιρέσεις. Στην Ελλάδα αν κάποιος αγρότης επιθυμεί να εξαιρεθεί, έχει τη δυνατότητα να λάβει από τη Διεύθυνση Αγροτικής Ανάπτυξης ένα έγγραφο και με αυτό να αιτηθεί στη συνέχεια στο Πυροσβεστικό Σώμα και να λάβει άδεια καύσης υπό ειδικές προϋποθέσεις. Σύμφωνα όμως με την 9η Πυροσβεστική Διάταξη, η ανοιχτή και ανεξέλεγκτη καύση γεωργικών υπολειμμάτων δεν επιτρέπεται πλέον κατά τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου, από την 1η Μαΐου μέχρι και την 31η Οκτωβρίου. Κατά τη διάρκεια του υπόλοιπου χρόνου δεν προβλέπεται κάποια απαγόρευση. Σκοπός της Οδηγίας, αλλά και της Πυροσβεστικής Διάταξης είναι η εξάλειψη των πυρκαγιών σε δασικές εκτάσεις.

Ο στόχος των νομοθετικών ρυθμίσεων σχετικά με τη διαχείριση αποβλήτων είναι η προστασία του περιβάλλοντος, ο περιορισμός της έκλυσης των αερίων του θερμοκηπίου και η εκμετάλλευση οργανικών υλικών με εναλλακτικούς τρόπους που ωφελούν το περιβάλλον, τη δημόσια υγεία και την ίδια την αγροτική παραγωγή βάση βιώσιμων προτύπων.

Ανεξέλεγκτες χωματερές και χώροι προσωρινής αποθήκευσης αγροτικών αποβλήτων

Τα γεωργικά απόβλητα δε μπορούν πλέον να μεταφερθούν σε ανεξέλεγκτες χωματερές ή μη αδειοδοτημένους χώρους ταφής, διάθεσης ή επεξεργασίας αποβλήτων. Οι χώροι αυτοί μπορούν να αποτελέσουν πηγή ρύπανσης του περιβάλλοντος, ιδίως αν υλικά παρασυρθούν από τα νερά της βροχής και μολύνουν το έδαφος και τον υδροφόρο ορίζοντα προκαλώντας φαινόμενα όπως είναι ο ευτροφισμός και η διοχέτευση τοξικών ουσιών μέσω της τροφικής αλυσίδας στον άνθρωπο και όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Η ανακύκλωση οργανικών υλικών εντός ενός κλειστού αγροτικού συστήματος, χρησιμοποιώντας απλές μεθόδους επεξεργασίας, όπως η οικιακή κομποστοποίηση, δεν απαιτεί την απόκτηση ειδικής άδειας, δεδομένου ότι οι πρακτικές αυτές εφαρμόζονται με σεβασμό για το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία.

Παλιά οχήματα και τρακτέρ

Όπως και όλα τα άλλα οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους (ΟΤΚΖ), τα παλιά αγροτικά οχήματα και τρακτέρ, θα πρέπει να μεταφέρονται σε αδειοδοτημένες μονάδες συλλογής, αποσυναρμολόγησης και ανακύκλωσης.

Επικίνδυνα και ειδικά αγροτικά απόβλητα

Τα ειδικά και επικίνδυνα απόβλητα θα πρέπει να διαχειρίζονται σύμφωνα με ειδικούς κανονισμούς, με σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας. Κάποια τέτοια υλικά είναι: τα οικοδομικά υλικά που περιέχουν αμίαντο, τα απόβλητα παρασιτοκτόνα και χημικά με επικίνδυνες ιδιότητες, τα απόβλητα λιπαντικά έλαια (τα οποία θα πρέπει να ανακυκλώνονται από το εγκεκριμένο σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης – ΕΛ.ΤΕ.ΠΕ.) και οι συσκευασίες τους (σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης – ΚΕΠΕΔ), κτηνιατρικά φαρμακευτικά απόβλητα και Απόβλητα Ηλεκτρικού και Ηλεκτρονικού Εξοπλισμού (σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης – Ανακύκλωση Συσκευών Α.Ε.). Τα απόβλητα αυτά θα πρέπει να διαχειρίζονται είτε από αδειοδοτημένες εταιρείες μεταφοράς, διαχείρισης και επεξεργασίας επικίνδυνων αποβλήτων, είτε από τα εγκεκριμένα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης, όπως στην περίπτωση των ΑΗΗΕ, των ΑΛΕ και των συσκευασιών τους.

Αλλάζοντας τις πρακτικές για τη διαχείριση των αγροτικών αποβλήτων

Οι περισσότεροι αγρότες επιθυμούν να βελτιώσουν το καθεστώς διαχείρισης αποβλήτων, αλλά εκκρεμούν ακόμα ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις, οι οποίες θα διευκολύνουν τόσο τον έλεγχο, όσο και την πιστοποίηση διαδικασιών που σχετίζονται με τη διαχείριση αγροτικών αποβλήτων. Επιπλέον, χρειάζεται εκτενής ενημέρωση και εκπαίδευση των αγροτών σχετικά με τη χρήση οργανικών αποβλήτων, όπως είναι το κομπόστ, η κοπριά και η λυματολάσπη ως λιπάσματα, αλλά και γενικότερα σχετικά με τις πρακτικές της λίπανσης των καλλιεργειών. Όσον αφορά στη χρήση και απόρριψη παρασιτοκτόνων και άλλων επικίνδυνων αποβλήτων, είναι επιτακτική η ανάγκη ενημέρωσης των αγροτών για την προστασία της υγείας τους, της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος.

Μερικές από τις κοινές αγροτικές πρακτικές, οι οποίες δεν επιτρέπονται πλέον, είναι οι εξής:

• Καύση αποβλήτων χωρίς ειδική άδεια,
• Διάθεση, ταφή, αποθήκευση ή επεξεργασία αποβλήτων χωρίς ειδική άδεια
• Η προσθήκη αγροτικών αποβλήτων στο ρεύμα των οικιακών αποβλήτων

Συνοψίζοντας τα παραπάνω, θα μπορούσαμε να πούμε ότι για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των αγροτικών αποβλήτων τους θα πρέπει να δημιουργηθούν οι κατάλληλες υποδομές που θα διευκολύνουν τους αγρότες:

• Να ελαχιστοποιήσουν τα παραγόμενα απόβλητα, μέσω του αποτελεσματικότερου σχεδιασμού εισροών – εκροών του αγροτικού τους συστήματος παραγωγής
• Να χρησιμοποιούν εκσυγχρονισμένες μεθόδους εκμετάλλευσης των οργανικών τους αποβλήτων για λιπασματοποίηση
• Να χρησιμοποιήσουν προϊόντα και εξοπλισμό σχεδιασμένο ώστε να διευκολύνει την επαναχρησιμοποίηση και την ανάκτηση παραγόμενων αποβλήτων
• Να επιδιώκουν την έγκυρη ενημέρωσή τους σχετικά με τις 'καλύτερες υπάρχουσες πρακτικές'
• Να ενημερωθούν σχετικά με τις ευθύνες και τις υποχρεώσεις τους
• Να στέλνουν για ανακύκλωση όσο το δυνατόν περισσότερα από τα υλικά που χρησιμοποιούν
• Να δημιουργήσουν συστήματα επαναχρησιμοποίησης υλικών

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα αγροτικά απόβλητα μπορούν να ελαχιστοποιηθούν μέσω συστημάτων ανακύκλωσης συγκεκριμένων προϊόντων ευρείας γεωργικής χρήσης, όπως είναι τα πλαστικά υλικά για την ενσίρωση, οι συσκευασίες των παρασιτοκτόνων, τα κτηνιατρικά φάρμακα και μέσω της ανάπτυξης καλύτερων συστημάτων διαχείρισης. Δυστυχώς, λείπει ακόμα το κατάλληλο νομικό πλαίσιο και η ανάπτυξη στρατηγικής στη χώρα μας για τη δημιουργία κατάλληλων κινήτρων πρόληψης παραγωγής αποβλήτων και επαναχρησιμοποίησης συγκεκριμένα για τον αγροτικό τομέα. Τέλος, είναι επιτακτική η ανάγκη για τη δημιουργία αποτελεσματικών ελεγκτικών μηχανισμών, αλλά και μηχανισμών για την έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση των αγροτών σχετικά με τις καλύτερες υπάρχουσες πρακτικές, αλλά και τις νομοθετικές, επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις που τους αφορούν.

Πηγές

DEFRA – The Waste Management (England and Wales) Regulations 2006 (S.I. 2006 No. 937)."The Agricultural Waste Regulations". Frequently Asked Questions and Answers (http://www.defra.gov.uk/environment/waste/topics/farm/documents/agwaste-faq.pdf).

EUROPA – The European Commission's pages on waste (http://ec.europa.eu/environment/waste/index.htm).

European Commission Joint Research Centre, Institute for Environment and Sustainability – Soil and Waste Unit, H. Langenkamp & P. PartOrganic. "Contaminants in Sewage Sludge for Agricultural Use" (http://ec.europa.eu/environment/waste/sludge/pdf/organics_in_sludge.pdf).

Οδηγία 86/278/ΕΟΚ του Συμβουλίου της 12ης Ιουνίου 1986 σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος και ιδίως του εδάφους κατά τη χρησιμοποίηση της ιλύος καθαρισμού λυμάτων στη γεωργία (http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31986L0278:EL:HTML).

Scottish Environment Protection Agency. "Agricultural Waste" (http://www.sepa.org.uk/waste/waste_regulation/agricultural_waste.aspx).