«Πνιγόμαστε στα σκουπίδια!» Το ακούμε συχνά και ξεχνάμε πως είναι μια φράση των τελευταίων δεκαετιών, γιατί λιγάκι αν καθίσουμε και αναρωτηθούμε πώς προέκυψε, θα δούμε πως κάτι τέτοιο δεν συνέβαινε στη ζωή των προγόνων μας. Σήμερα η υπόθεση «σκουπίδια» έχει μπει στην καταστροφική διαδικασία, από τη μια ο όγκος τους να αυξάνεται με ταχύτατους ρυθμούς και από την άλλη ποιοτικά να γίνονται όλο και πιο επικίνδυνα. Τι να συμβαίνει;
Αν κάνουμε μια μικρή αναδρομή σε μια εποχή όχι πολύ παλιά αλλά 50-80 χρόνων πριν, δηλαδή την εποχή των γονιών μας και των παππούδων μας, θα διαπιστώσουμε ότι κάποια πράγματα που σήμερα θεωρούνται ξεχασμένα, τότε σηματοδοτούσαν τον τρόπο ζωής, τις συνήθειες και τις αξίες μιας κοινωνίας. Ας τα θυμηθούμε:
Το πρώτο που πρέπει να επισημάνουμε είναι ότι η αστικοποίηση δεν είχε προχωρήσει σε τόσο μεγάλο βαθμό. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού το αποτελούσαν αγρότες και κτηνοτρόφοι. Οι άνθρωποι αυτοί 1) είχαν μάθει να ζουν με ένα συγκεκριμένο τρόπο, ο οποίος έλεγε: «Δεν πετάμε τίποτα. Τα πάντα είναι χρήσιμα, για μας, για τα παιδιά μας ή για κάποιον άλλο. Σεβόμαστε αυτόν που τα δημιούργησε, και τα κρατάμε για να τα προσφέρουμε σε όποιον τα χρειαστεί». 2) όλοι είχαν τις γνώσεις και την ικανότητα να καλύπτουν σχεδόν το σύνολο των αναγκών τους από τη δική και μόνο τους παραγωγή: Τα ζώα τους και οι καλλιέργειές τους, κάλυπταν όλες τις ανάγκες διατροφής της οικογένειας. Ακόμα κάλυπταν το ρουχισμό (γνέσιμο μαλλιού, ύφανση, μοδιστρική, για τη δημιουργία ρούχων, στρωσιδιών κλπ.). Τις μεταφορές τις κάλυπταν τα άλογα, οι όνοι και τα μουλάρια τους. Το νερό το έδινε η πηγή του χωριού και ήταν πεντακάθαρο, ενώ το βρόχινο συλλεγόταν και ήταν χρήσιμο σε πολλές οικιακές δουλειές. Μικρές μονάδες από ντόπιους ειδικευμένους τεχνίτες κάλυπταν ανάγκες όπως το χτίσιμο των σπιτιών (συνήθως με πέτρα και χώμα), την παραγωγή λαδιού (λιοτρίβια), τις σιδεροκατασκευές κλπ. Όσο για τις αναγκαίες συσκευασίες (γυάλες, μπιτόνια, πήλινα κλπ.) αυτές ποτέ κανείς δεν τις πέταγε αλλά τις επαναχρησιμοποιούσε. Μια κοινωνία ιδιαίτερα φτωχή, θα λέγαμε σήμερα. Ναι, μόνο που η φτώχια είχε σαν επακόλουθο την αυτάρκεια. Και αυτάρκεια σημαίνει ελευθερία. Μια ελευθερία ασύλληπτη για την εποχή μας.
Στα δίχτυα της «ευκολίας»
Όμως οι γνωστές αλλαγές έφεραν τα πάνω κάτω, όπως ξέρουμε. Ο αγροτικός πληθυσμός εκμαυλίστηκε από τις υποσχέσεις και τις προσδοκίες καλύτερης, άνετης ή και πλούσιας ζωής που υποσχόταν η αστικοποίηση και όλοι στράφηκαν στη «μαγευτική» αυτή προοπτική.
Με τα χρόνια και με την εξέλιξη, φτάσαμε στη σημερινή μορφή αστικοποίησης η οποία χαρακτηρίζεται από πρωτοφανείς ιδιότητες: Ο σημερινός αστός δεν είναι σε θέση να κάνει σχεδόν καμία χειρωνακτική εργασία. Τα πάντα του παρέχονται μέσω της βιομηχανίας και του εμπορίου. Κι επειδή στόχος του εμπορίου είναι πάντα η κερδοσκοπία, ο αστός πελάτης δέχεται καθημερινή προσφορά από νέα προϊόντα που τον απαλλάσσουν από τον παραμικρό κόπο. Δόλωμα η μαγική λέξη «ευκολία». Έτσι, στη Σουπερμάρκετ θα βρούμε τα πάντα που αφορούν τη διατροφή μας ώστε να μη χρειάζεται εμείς να κάνουμε τίποτα. Μας προσφέρουν κρεατικά συσκευασμένα και τεμαχισμένα, έτοιμα για μαγείρεμα, έτοιμες σάλτσες, έτοιμα γαλακτοκομικά, στημένους χυμούς, ακόμα και χορταρικά για σαλάτα που δεν χρειάζεται να τα κόψουμε ούτε καν να τα πλύνουμε!
Από την άλλη, η τεχνολογία μας προσφέρει όλα τα καλά: Το αυτοκίνητο για να μας μετακινεί καθιστούς, τη θέρμανση, το κλιματιστικό, ακόμα και το περπάτημα ή την όποια σωματική άσκηση, που συμβάλει στην καλή μας υγεία, την προσφέρει το γυμναστήριο. Έτσι, ενώ πολλοί είναι αυτοί που περπατούν στο «διάδρομο», σχεδόν κανείς δεν περπατά πια στο δρόμο!
Σιγά σιγά ο αστός εθίζεται στην αρχή ότι αυτός «δεν έχει ανάγκη να κουράζεται» ενώ για την απόκτηση οποιουδήποτε αγαθού πρέπει να πληρώσει. Συνεπώς όσο περισσότερα χρήματα διαθέτει τόσο καλύτερη θα είναι η ζωή του. Εδώ μετά την ανάγκη κολλάει και η επίδειξη. Αγοράζω πιο πολλά σημαίνει είναι θετικό για τη φήμη μου, αποκτώ καλύτερο προφίλ, άρα είμαι σπουδαίος. Και για να αγοράσω περισσότερα, ανάγκη είναι να πετάξω τα προηγούμενα, είτε πάλιωσαν είτε όχι. (Πιο θετικό είναι βέβαια για τις βιομηχανίες που εκμεταλλευόμενες αυτή τη νοοτροπία λανσάρουν διαρκώς νεότερα και περισσότερα προϊόντα).
Η εικόνα αυτή της σπατάλης και της απληστίας που χαρακτηρίζει την εποχή μας, απεικονίζεται και στη γραφική διαχρονική φιγούρα, που είναι ο λεγόμενος «Παλιατζής». Σε παλιότερα χρόνια διαλαλούσε: «Παλιά ρούχα, παλιά παπούτσια αγοράζω» (προφανώς για να τα μεταπουλήσει). Σήμερα μας ζητάει να τον πληρώσουμε εμείς για να μας απαλλάξει από «άχρηστα» όχι πια ρούχα, αλλά σιδερικά και ηλεκτρικές-ηλεκτρονικές συσκευές, τις οποίες στη συνέχεια θα διαλύσει για να αποκολλήσει σιδερικά, ρίχνοντας στο έδαφος όλα τα τοξικά υλικά που περιέχουν!
Αναζητώντας μια διέξοδο
Αν κοιτάξουμε στους χώρους απόρριψης σκουπιδιών, θα δούμε ρουχισμό, στρώματα, έπιπλα, σχεδόν καινούρια. Θα δούμε κάθε είδους ηλεκτρικές και ηλεκτρονικές συσκευές που πετάχτηκαν είτε για χάρη κάποιου νεότερου μοντέλου, είτε γιατί αν χάλασαν, κανείς δεν μπήκε στον κόπο να ρωτήσει μήπως επισκευάζονται. Άλλωστε οι βιομηχανίες λανσάρουν διαρκώς μοντέλα που έχουν κάποιες δυνατότητες παραπάνω, πολλές από τις οποίες τις «κράτησαν» όταν έριχναν το προηγούμενο μοντέλο στην αγορά, για να τις προσθέσουν αργότερα σε ένα νεότερο, ώστε το πρώτο να θεωρηθεί «ντεμοντέ» και να πεταχτεί!
Και ο καταναλωτής έμαθε να «τσιμπάει» σ' αυτή την πρακτική, παραγνωρίζοντας ότι χάνοντας όλες τις σωματικές ικανότητές του (να περπατάει, να σηκώνει βάρη, να ράβει, ακόμα και να γράφει με το μολύβι!) κινδυνεύει να βρεθεί σε θανάσιμο κίνδυνο αν για κάποιο απρόβλεπτο λόγο (πόλεμος, φυσική καταστροφή, οικονομική κρίση κλπ), το σύστημα καταρρεύσει.
Κάτι άλλο που ξεχνάει επίσης ο καταναλωτής, είναι ότι για να ικανοποιηθούν όλες αυτές οι κατά φαντασίαν ανάγκες του, πρέπει να δουλεύουν εντατικά και ασταμάτητα οι βιομηχανικές μονάδες παραγωγής. Κι αυτό σημαίνει: 1) Εξάντληση των φυσικών πόρων (πρώτες ύλες) 2) Ρύπανση κάθε είδους (αέρα, νερού, εδάφους). Σημαίνει και κάτι ακόμα: Σημαίνει ανεξέλεγκτη αύξηση των σκουπιδιών. Τα σκουπίδια που σήμερα μας πνίγουν, αποτελούνται από προϊόντα που χωρίς λόγο πετάει ο καταναλωτής καθώς και από τις συσκευασίες τους, που για τη δημιουργία τους καταστρέφονται δάση. Παράλληλα τα σκουπίδια, ποιοτικά απέχουν πολύ από εκείνα άλλων εποχών. Εμπλουτίζονται από βιομηχανικά απόβλητα, φάρμακα, φυτοφάρμακα, χημικά κάθε είδους, τοξίνες, δηλητήρια κλπ. Ό,τι πρέπει δηλαδή για να δηλητηριάσουμε όλη τη γη, από τα βάθη της θάλασσας ως τον ουρανό, ό,τι πρέπει για να απειλείται η ίδια η ύπαρξη της ζωής.
Αυτή πάνω κάτω είναι η κατάσταση. Κι ενώ πίσω δε γίνεται πια να γυρίσουμε, μπορούμε τουλάχιστον να προσγειωθούμε, ξανασχεδιάζοντας την καθημερινή μας ζωή και κάνοντας μερικές πολύ απλές κινήσεις, όπως: Αν θέλουμε να πετάξουμε κάτι ας το σκεφτούμε δύο φορές μήπως δεν είναι τόσο άχρηστο όσο νομίζουμε ή μήπως υπάρχει κάποιος που το θέλει. Ας σκεφτούμε μήπως τα χρήματα που θα χρειαστούν για να το αντικαταστήσουμε μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε κάτι καλύτερο. Ας σκεφτούμε τη γη που ρυπαίνουμε και που είναι το σπίτι που μένουμε. Ας σκεφτούμε ότι έχουμε τη δυνατότητα να το οδηγήσουμε στην Ανακύκλωση, εξουδετερώνοντας έτσι πολλές από τις βλαπτικές του ιδιότητες. Ακόμα πρακτικές όπως π.χ. η κομποστοποίηση για τα οργανικά σκουπίδια, η μη απόρριψη τοξικών ουσιών στο περιβάλλον, ο περιορισμός της χρήσης φυτοφαρμάκων με στροφή στις βιοκαλλιέργειες κλπ. κλπ., μπορούν να συγκρατήσουν την ανεξέλεγκτη, πορεία μας προς την προβλεπόμενη υποβάθμιση, ακόμα και καταστροφή, του πλανήτη.
της Κατερίνα Πλασσαρά